کد مطلب:30056 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:81
الف. برخی محقّقان و رجالیان، با توجّه به:نا استواری اسناد این نقل ها، بزرگی و جلالت شخصیت و دانش و فضیلت ابن عبّاس، پیوند استوار او با علی علیه السلام و اخلاص و شیفتگی او نسبت به آن حضرت، و نقش بنی امیّه در وارونه سازی چهره یاران علی علیه السلام، به انكار آن پرداخته اند. ب. برخی ضمن اعتراف به پاره ای از آنچه آمد، از آن رو كه مطلب یاد شده در كتاب های بسیاری آمده است و در همان روزگار نیز نقل شده و بر ابن عبّاسْ خُرده گیری شده است، نفی آن را به سهولت، ممكن ندانسته اند. ج. برخی ضمن پذیرش اصل ماجرا و تذكّر علی علیه السلام، بر این باور رفته اند كه ابن عبّاس، متوجّه خطای خود شد و همه یا اكثر اموال را برگردانْد. چنین گزارشی، از جمله در تاریخ الیعقوبی آمده است. نقل یعقوبی - گو این كه منفرد است - ولی می تواند در تحلیل جریان، سودمند افتد. نكته مهمّی كه نباید در قضایایی این گونه فراموش كرد، نقش حادثه آفرینان و گزارش سازان است. حسن بن زین الدین (م 1011 ق)، مشهور به «صاحب معالم»، هوشمندانه نقش بنی امیّه را در ساختن این ماجرا یافته است،[1] و در میان معاصران ما، محقّقانی چون سید جعفر مرتضی عاملی بر آن، تأكید كرده اند.[2]. اگر بدانیم كه ابن عبّاس با توجّه به جایگاه بلند و شهرت علمی انكار ناپذیر در آن روزگار تیره، مدافع بی باك و نستوه علی علیه السلام و آل او و منتقد و افشاگر حاكمان بنی امیّه بوده است، فهم این دیدگاه، سهل خواهد بود. ضمن آن كه ابن عبّاس را معصوم نمی شماریم و احتمال خطای او را نفی نمی كنیم، قبول تمام آنچه را درباره این جریان در كتب تاریخی آمده است، كاری غیر محقّقانه و دور از شخصیت ابن عبّاس می دانیم.[3]. از این رو، ابن ابی الحدید می گوید:ماجرای این نامه برای من مشكل شده است. اگر آن را انكار كنم و بگویم كه این نامه جعلی است و آن را به دروغ به امیر مؤمنانْ نسبت می دهند، با راویان، مخالفت كرده ام؛ زیرا آنان بر نقل این سخن از امام علیه السلام اتّفاق دارند و در بیشتر كتاب های سیره نگاری از آن یاد شده است. و اگر بخواهم آن را خطاب به ابن عبّاس بدانم، آگاهی ام به همراهی او با امیر مؤمنان (در زندگی و پس از مرگ ایشانْ) مانع می شود. و اگر خطاب به فرد دیگری باشد، نمی دانم آن را خطاب به كدام یك از خویشان حضرت بدانم؛ چون سخن حضرت به این نكته اشاره دارد كه مخاطب نامه از خویشان و عموزادگان ایشان است. بدین ترتیب، من در باره این موضوع، نمی توانم نظری بدهم و توقّف می كنم.[4].
یكی از نكات مهم در زندگانی ابن عبّاس، ماجرای بیت المال بصره است. در منابع تاریخی و حدیثی مانند:تاریخ الطبری، الكامل فی التاریخ، أنساب الأشراف، رجال الكشّی، نهج البلاغة (بدون یادكردِ نام ابن عبّاس) چنگ اندازی به بیت المال بصره یاد شده است و پژوهشگران، دیدگاه های گوناگونی در این باره ابراز داشته اند.